ظریف در نشست علمی مذاکرات هسته‌ای مطرح کرد؛ مبانی قدرت ایران؛ خودباوری، سلطه ناپذیری و حضور موثر در منطقه

محمد جواد ظریف در نشست علمی مذاکرات هسته‌ای و علوم سیاسی در ایران که صبح امروز در دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد، ضمن تبریک دهه کرامت و روز پزشک، گفت: در جهان امروز که مهمترین خاصیت آن در حال گذار بودن است، علم نقشی بی‌بدیل در ساختن آینده دارد.

وی افزود: دانشمندان روابط بین‌الملل دو وظیفه اساسی دارند که یکی شناخت و فهم درست واقعیات است و دیگری ساختن آینده‌ای مبتنی بر اراده معطوف به صلح، پیشرفت و همزیستی است.

وزیر امور خارجه ادامه داد: نیاز است که این دو وظیفه روابط بین‌الملل با هم دنبال شود و وظیفه دانشمندان علوم سیاسی و روابط بین‌الملل صرفاً تکرار تئوری‌های جهان سلطه نیست.

ظریف با بیان اینکه صرفاً با تکرار این تئوری‌ها ما نمی‌توانیم واقعیات را بشناسیم، افزود: این تئوری‌ها نتوانسته‌اند روابط بین‌الملل را به خوبی پیش‌بینی کنند و برخلاف ادعای خودشان، صلح و امنیت پایدار را ایجاد کنند و هیچ‌کس نمی‌گوید که من به دنبال جنگ هستم و هیچ‌کدام از تئوریسین‌ها ادعا نمی‌کنند که طرفدار جنگ هستند.

وی خاطرنشان کرد: آنها مبانی‌ای را پایه‌گذاری می‌گذارند که ناگزیر به جنگ است و نیاز است که چشم‌هایشان را بشوییم و به دنیا با نگرشی دیگر نگاه کنیم و من فکر می‌کنم این یکی از مهمترین دستاوردهای انقلاب شکوهمند ایران است که به ما اجازه داد فکر کرده و بی اندیشیم.

وزیر امور خارجه ادامه داد: یکی از اساسی‌ترین منابع قدرت ما در جهان در حال گذار کنونی همین توان اندیشیدن است و اگر ما از این منظر به علم سیاست و روابط بین‌الملل نگاه کنیم، مشاهده خواهیم کرد که در جهان کنونی این علم یک وظیفه آینده‌سازی دارد و باید یک نگرش جدید ارائه کند.

ظریف با بیان اینکه اکثر کشورهایی که حرفی برای گفتن دارند، تصویر مشخصی از آینده ندارند، گفت: بعضاً مطالعات پرهزینه‌ای صورت می‌گیرد و سعی می‌کنند آینده را در سال ۲۰۲۵ یا ۲۰۵۰ پیش‌بینی کنند و این میزان هزینه درست نیست.

وی تصریح کرد: در کنار آینده‌پژوهی باید به آینده‌سازی نیز فکر کنیم و نگاهی مبتنی بر اهداف و منافع داشته باشیم.

وزیر امور خارجه افزود: ما نیاز داریم در روابط بین‌الملل و علوم سیاسی با چنین نگرشی به آینده نگاه کنیم و از این منظر آینده را ببینیم؛ وظیفه ما شناخت جهان است.

ظریف ادامه داد: بعد از فروپاشی جهان دوقطبی هنوز نظام جدیدی جایگزین آن نشده است که شناخته شده باشد و چارچوب مشخصی نیز داشته باشد. همچنین پس از فروپاشی نظام دوقطبی، برخی با تحکّم سعی کردند یک نظم نوین جهانی را ارائه کنند و می‌خواستند بر اساس آن نظم، الزامات جدیدی را ارائه کنند که این نظم نوین جهانی چه بسا دوره‌های زیادی طول می‌کشد و این فهم ناصحیح، ناملایماتی را در جهان حاکم کرد.

وی افزود: آمریکایی‌ها می‌دانستند که این وضعیت به خودی خود یک وضعیت سیال است و چه بسا اقدامات نظامی دیگری در این دوران انجام می‌شد و در دوران گذار در روابط بین‌الملل همواره دیده‌ایم که قدرت‌های جدیدی سر کار آمده‌اند و به خاطر همین اشتباه محاسباتی، اتفاقات زیادی افتاده است.

وزیر امور خارجه در بخش دیگری از سخنانش تصریح کرد: در این شرایط سیال جهانی که پیش‌بینی در آن حساس و دقیق می‌شود و نیازمند به تخصص و مهارت ویژه آکادمیک و میدانی دارد، یکی از وجوه اساسی آن، تعدد بازیگران و تکثر منابع قدرت نیز است، نقش علوم سیاسی و روابط بین‌الملل مشخص می‌شود.

ظریف با بیان اینکه امروز دیگر بازیگران جهانی تنها بازیگران دولتی و دو بازیگر اصلی دوران جنگ سرد نیستند، گفت: این وضعیت امروز شکست خورده است و نه تنها دیگر آن دو بازیگر اصلی جنگ سرد مطرح نیستند، بلکه دیگر حتی دولت‌ها نیز بازیگران اصلی نظام بین‌الملل نیستند و دولت‌ها نیز انحصار بازیگری را از دست داده‌اند و تعداد متعددی از سایر بازیگران وارد این بازی شده‌اند و اگر بر اساس محاسبات جنگ سرد امروز تصمیم گرفته شود، محاسبات غلط از آب درمی‌آید.

وی ادامه داد: قطعنامه‌های ۱۷۳۷، ۱۷۴۷، ۱۸۰۳، ۱۸۳۵ و ۱۹۲۶ نشان‌دهنده اشتباه در مبنای محاسبات است، زیرا در زمان دوقطبی، تحولات جهان تفاوت می‌کرد. لذا ناگزیریم شرایط بین‌المللی را درک کنیم.

وزیر امور خارجه افزود: بازیگران امروز از حوزه‌های مختلف مثل امنیت‌ساز و امنیت‌زدای غیرحکومتی از القاعده گرفته تا داعش و گروه‌های امنیت‌ساز مثل حزب‌الله در بازیگری جدید روابط بین‌الملل نقش دارد.

ظریف با اشاره به تنوع در ابزار قدرت ادامه داد: منابع قدرت یک زمانی قدرت نظامی بود، اما بعد دولت‌ها مجبور شدند که بپذیرند در کنار قدرت نظامی، قدرت اقتصادی و فرهنگی را نیز وارد کنند و دیپلماسی زمانی تنها بین قدرت‌ها و دولت‌ها بود، اما امروز متفاوت شده است.

سلطه‌ناپذیری منبع قدرت جمهوری اسلامی ایران است

وی سلطه‌ناپذیری را منبع قدرت جمهوری اسلامی ایران دانست و ادامه داد: هیچ منبع قدرتی بدون تحمل فشار به دست نمی‌آید و هر منبع قدرتی برای تداومش نیاز به تحمل فشار دارد، اما از این فشارها نه تنها نباید هراسید، بلکه باید بهره برد.

وزیر امور خارجه خاطرنشان کرد: خودباوری، سلطه‌ناپذیری، حضور موثر و فعال در منطقه و انتخاب‌های صحیح در منطقه و اینکه چه اتفاقی افتاد که پس از صدام، ایران بزرگترین قدرت منطقه شد، جای بحث دارد.

ظریف با بیان اینکه تصمیم هوشمندانه سیاسی جمهوری اسلامی در طول دهه‌های بعد از پیروزی انقلاب و به ویژه پس از جنگ تحمیلی باعث شد کشورمان حضور موثر و آیند‌ه‌ساز در منطقه داشته باشد، افزود: اینها مبنای قدرت ما است.

وی تصریح کرد: اینکه این موضوعات آسیب‌هایی را به ما تحمیل کرده، اگر دقیق نگاه کنیم؛ همین‌ها مبنای قدرت ما است و باعث شده امروز در منطقه حرفی برای گفتن داشته باشیم و حل معادلات منطقه‌ای بدون حضور ایران مشکل است.

وزیر امور خارجه با اشاره به مبنا و منبع قدرت در جمهوری اسلامی ایران، تاکید کرد: رقبای منطقه‌ای ما و بدخواهان این کشور، نظام و انقلاب از همان زمان یعنی پس از سقوط صدام و طالبان، احساس کردند که جمهوری اسلامی با انتخاب‌های صحیحی توانسته در منطقه نقش‌آفرینی کند و لذا تلاش کردند این قدرت را مهار کنند.

طرف مقابل احساس می‌کند نیاز به مهار قدرت ایران دارد

ظریف با اشاره به مبنای دوگانه مهار ادامه داد: حالا چه مبنای دوگانه و یا برنامه‌های دیگر را در نظر بگیریم، پروژه امنیت‌سازی ایران به عنوان روش مهار جمهوری اسلامی و این قدرت که در دو، سه دهه با تحمل فشارها و هزینه، قدرتی را ایجاد کرده است که طرف مقابل احساس کند نیاز به کنترل و مهار این قدرت دارد.

وی تصریح کرد: پروژه امنیت‌سازی ایران با این هدف شروع شده و ادامه پیدا کرده است و موضوع هسته‌ای ضمن اینکه یکی از ابزارهای مهم قدرت ما نه به عنوان سلاح، بلکه به عنوان دانش و علم و با تکیه بر خودباوری است و اینکه گفتیم اجازه نمی‌دهیم کسی برای ما تعیین تکلیف کند، ریشه در اهمیت این مساله در منبع گفتمانی قدرت ما دارد.

وزیر امور خارجه با بیان اینکه می‌خواستند با گفتمان ایران‌هراسی منبع قدرت ما را از بین ببرند، گفت: قدرت منطقه و قدرت علمی و هسته‌ای ما باعث شد تا آنها تلاش کنند از این دو منبع به عنوان ابزاری برای ایران‌هراسی استفاده کنند.

ظریف، هدف ایران را ناکارآمد کردن ابزار ایران‌هراسی دانست و اظهار داشت: البته بدون از دست دادن دو منبع قدرت‌مان و عملیاتی شدن این هنر که منابع قدرت را حفظ کنیم، توانستیم ابزار تخلیه قدرت راهبردی را از طرف مقابل بگیریم.

بهانه تخلیه منابع قدرت را از طرف مقابل گرفتیم

وی ادامه داد: در مذاکرات هسته‌ای با تمام دشواری‌هایش و پستی و بلندی‌های داخل متن و درون متن ما توانستیم منابع قدرت خود را حفظ کنیم و همچنین بهانه تخلیه منابع قدرت را از طرف مقابل بگیریم. با این هدف اگر نگاه کنیم، توفیق خوبی به دست آورده‌ایم.

وزیر امور خارجه افزود: ما آمادگی این را نداشتیم که در مورد موضوعات منطقه‌ای در کنار بحث هسته‌ای مذاکره کنیم، چون نمی‌خواستیم برای حفظ دستاوردهای هسته‌ای، از منابع منطقه‌ای خود هزینه کنیم.

ظریف خاطرنشان کرد: خیلی‌ها به من می‌گفتند تا از منابع قدرت منطقه‌ای خود هزینه نکنیم، نمی‌توانیم؛ اما هزینه نکردیم و توانستیم.

وی با بیان اینکه در عین حال نمی‌خواستیم آنچه به عنوان منابع منطقه‌ای ما در ایستادگی ما نقش داشت را از دست دهیم، تصریح کرد: اینها ابزاری بود برای اینکه با قدرت ملی ایران، طرف مقابل بی‌بهره بماند.

وزیر امور خارجه گفت: با وجود اینکه یک رشته دعواها از طرف مخالفین هسته‌ای ما در غرب مطرح می‌شود، اما موضوع اصلی حفظ شرایط ایران است که آمریکا در همین جهت کار می‌کند.

ظریف ادامه داد: یکی از عوامل بازی ای که ایجاد نگرانی از بحث هسته‌ای ایران بود، در حال تمام شدن است و عامل دیگری مثل عامل منطقه‌ای و ایران‌هراسی در حال تقویت شدن است.

وی در بخش دیگری از سخنانش وظیفه ایران را علم به جزئیات فضای بین‌المللی دانست و گفت: برای دستیابی به اهدافمان باید بازی را بدون از دست دادن منابع قدرت‌مان ادامه دهیم و همانطور که بحث هسته‌ای به سرانجام رسید، این هم شدنی است و تنها نیاز به فهم شرایط و پیش‌بینی رقیب در آینده داریم.

وزیر امور خارجه در پاسخ به سئوالی مبنی بر اینکه نقض قطعنامه به معنای نقض برجام است، گفت: نقض قطعنامه به معنای نقض برجام نیست و در مورد قطعنامه ۲۲۳۱ باید به قطعنامه ۱۹۲۹ نگاه کرد که محدودیت‌های زیادی را برای ایران و توان موشکی‌مان از ممنوعیت به محدودیت بدون الزام تبدیل کرد.

ظریف با اشاره به ضمیمه B برجام تصریح کرد: ضمیمه B نکات قابل توجهی از این دست دارد که به آن توجه نشده است و اعتقاد داریم که نقش کارگزاری ما به عنوان کنشگر قابل توجه است.

وی خاطرنشان کرد: آیا ما برجام را به عنوان یک فرصت می‌بینیم یا تهدید و پیش‌بینی تصمیم‌گیرندگان در نتایج حاصله بسیار اهمیت دارد.

وزیر امور خارجه ادامه داد: ما اگر برجام را به عنوان فرصت ببینیم، برجام فرصت را برای ما در منطقه فراهم می‌کند و قطعنامه ۲۲۳۱ برای ما محدودیت ایجاد نمی‌کند، زیرا ما به دنبال سلاح نیستیم.

ظریف تصریح کرد: پیشرفت اقتصادی ما باید با اقتصاد مقاومتی باشد و اگر ما برجام را فرصت ببینیم، هم‌اکنون وقت این است که به همسایگان اعتماد دهیم و همسایگان هم به فرصتی دست یافته اندتا به ما اعتماد کنند.

وی در پایان خاطرنشان کرد: بهترین منطقه برای سرمایه‌گذاری در تمام دنیا، امروز ایران است و اگر برجام را فرصت ببینیم، فرصت خواهد شد.