زلزله خاموش در کمین خوزستان ؛ پدیده فرونشست زمین به شدت گسترده شده است

مدیر مرکز مطالعات و تحقیقات کاربردی پدافند غیرعامل دانشگاه شهید چمران اهواز با بیان اینکه پدیده فرونشست آنقدر گستردگی پیدا کرده است که از آن به عنوان “زلزله خاموش” یاد می‌شود، گفت: جنس و بافت خاک، فعالیت‌های سنگین عمرانی، سطح بالای ایستابی و فرسودگی شبکه فاضلاب، از دلایل مهم فرونشست زمین در اهواز است.
مصطفی محمدی‌ده‌چشمه در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: در دوره‌ای هستیم که از آن به عنوان عصر آسیب‌پذیری نام می‌برند. امروزه جوامع با تنوعی از مخاطرات انسانی و طبیعی مختلف مواجه هستند و اگر خط سیر مخاطرات را در نظر بگیریم، به یک حقیقت می‌رسیم که ما درحال حرکت با شیب و سرعت معناداری هستیم که شدت و تلفات این مخاطرات روز به روز افزایش می‌یابند. بسیاری از این مخاطرات اثر هم‌افزایی دارند؛ یعنی وقوع یک حادثه، باعث شروع و یا تشدید حادثه دیگری می‌شود. این مسئله در علم مخاطره‌شناسی “برهم‌کنش” گفته می‌شود، یعنی اثرگذاری یک مخاطره روی مخاطره دیگر است.
* تفاوت لغزش زمین و فرونشست زمین
وی در ادامه به بیان تفاوت لغزش زمین و فرونشست زمین پرداخت و عنوان کرد: لغزش زمین حرکتی است که در سطح و افق انجام می‌شود اما فروریزش، نشست بخشی از زمین بر اثر فشار عوامل بیرونی است که دلیل عمده آن کاهش ذخایر آب زیر سطحی است که باعث می‌شود زمین نشست داشته باشد اما استخراج گاز، نفت و مواد معدنی هم باعث فرونشست زمین می‌شود. معمول‌ترین و پذیرفته‌ترین دلیل فرونشست زمین در مقیاس جهانی، استخراج آب‌های زیرزمینی است.
معمول‌ترین و پذیرفته‌ترین دلیل فرونشست زمین در مقیاس جهانی، استخراج آب‌های زیرزمینی است.
* استخراج نفت و گاز، از عوامل ایجاد فرونشست زمین در خوزستان
محمدی‌ده‌چشمه با بیان اینکه در استان خوزستان مطالعات زیادی درباره فرونشست زمین انجام نشده است اما خوشبختانه فرونشست در خوزستان ارتباطی با ذخایر آبی ندارد، گفت: در کنار عامل استخراج آب‌های زیرزمینی؛ استخراج نفت، گاز و مواد معدنی نیز در نشست زمین موثر است. همچنین انحلال سنگ‌ها در گذر زمان و ذوب شدن یخ‌ها باعث نشست زمین می‌شوند. البته جنس و عمر رسوبات زمین نیز تاثیر زیادی بر فرونشست دارد. همچنین فعالیت‌های انسانی مانند ساخت تونل، مترو، گودبرداری و فعالیت‌های عمرانی، فشار زیادی بر سطح زمین وارد می‌کند که می‌تواند باعث فرونشست زمین شود. بررسی‌ها نشان داده است که در استان خوزستان، استخراج نفت و گاز ارتباط مستقیمی با فرونشست زمین دارد. این پدیده آنقدر گستردگی پیدا کرده است که از آن به عنوان “زلزله خاموش” نیز یاد می‌شود.
پدیده فرونشست زمین آنقدر گستردگی پیدا کرده است که از آن به عنوان “زلزله خاموش” یاد می‌شود.
* خطر فرونشست زمین بیش از زلزله است
استادیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه شهید چمران اهواز بیان کرد: خطر و فراگیری این پدیده، از زمین لرزه نیز بیشتر است چراکه به صورت خاموش و به تدریج اتفاق می‌افتد. پیامد زلزله مخرب است اما محدود به یک زمان است ولی پدیده فرونشست زمین آرام و فرسایشی است و آثار مخرب بسیار زیادی دارد که در تخریب زیرساخت‌های اساسی مانند تخریب لوله‌های آب، گاز و فاضلاب نقش دارد. یکی از چالشی‌ترین پیامدهای فرونشست این است که باعث تخریب و از بین رفتن زیرساخت‌های حساس می‌شود. همچنین نشست بخشی از زمین ممکن است باعث تخریب منازل مسکونی و المان‌های شهری شود.
وی ادامه داد: خوشبختانه فرونشست در اهواز با معمول‌ترین دلایل فرونشست که کاهش ذخایر آبی زیرزمینی است ارتباط ندارد بلکه یک علت مشخص دارد و آن هم سن و جنس رسوبات در اهواز است که ماسه‌ای است و تحت فشار اندکی، تغییر شکل می‌دهند و باعث می‌شود که در بخشی از زمین نشست زمین ایجاد شود. اما در کنار این، دلیل دیگری از جمله فعالیت‌های عمرانی در سطح شهر نیز نقش غیرقابل انکاری در فرونشست‌های اخیر داشته است؛ از جمله حفاری‌هایی که برای مترو صورت گرفته است و در بخش‌هایی از منطقه زیتون کارمندی، نادری و محدوده اطراف شهید بندر، شاهد فرونشست زمین هستیم.
* ضعف سیستم فاضلاب و جنس رسوبات، از عوامل مهم فرونشست زمین در اهواز
مدیر مرکز مطالعات و تحقیقات کاربردی پدافند غیرعامل دانشگاه شهید چمران اهواز افزود: حفاری باعث وارد شدن فشار زیادی به زمین می‌شود و از طرفی ما با رسوباتی مواجه هستیم که مقاومت چندانی ندارند، در نتیجه شاهد چالش فرونشست در اهواز هستیم. علاوه بر این ضعف، سیستم فاضلاب شهری اهواز فرسوده، معیوب و ناکارآمد است و یکی از مهم‌ترین دلایلی است که باعث ایجاد نشست زمین می‌شود. در فصل بارندگی یا در سیل شاهد فرونشست زمین در بخش‌هایی از اهواز بودیم. به عنوان مثال اطراف منطقه زیتون در مقیاس بزرگی از زمین در هنگامه سیل، ریزش کرده است که مشخصا تاثیر همراهی آب‌های کارون است که از طریق سیستم فاضلاب برگشت خورده و باعث شستن املاح زیر سطحی و در نتیجه باعث فرونشست شده است.