انتخاب اهواز به عنوان پایتخت کتاب دنیا دور از انتظار نیست

 اهواز چندی پیش پایتخت کتاب ایران شد. هم اکنون مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان با پذیرفتن اینکه حمایت‌های ارشاد از ناشران استان در وضعیت مطلوبی نیست، اما بر این باور است اهواز می تواند حتی پایتخت کتاب جهان شود. همایون قنواتی می گوید که یونسکو به پیشینه شهرها توجهی ندارد و به برنامه‌های نامزدها در آینده توجه می‌کند.

کمیته انتخاب و معرفی نامزدها از برنامه‌هایی استقبال می‌کند که توسط شهردار یک شهر «اجرا» یا «تأیید شده» و در جهت ترویج و گسترش کتاب‌خوانی است.

با توجه به تجربه خوب روز جهانی کتاب و کپی رایت (حق مولف) که برای نخستین بار در سال ۱۹۹۶، برگزار شد، یونسکو مفهوم پایتخت جهانی کتاب را هم ابداع و سپس در سال ۲۰۰۱ مادرید را برای پایتخت جهانی کتاب انتخاب کرد. به دنبال این تجربه موفقیت آمیز، کنفرانس عمومی در دوم نوامبر سال ۲۰۰۱، قطعنامه معرفی سالیانه پایتخت جهانی کتاب را به تصویب رساند.

قاهره، بیروت، دهلی نو و بانکوک از شهرهای آسیایی هستند که تاکنون موفق شدند به عنوان پایتخت کتاب جهان برسند. تهران یک بار در سال ۲۰۰۶ و بار دیگر در سال ۲۰۱۱ برای کسب عنوان «پایتخت کتاب جهان» تقاضا داده‌است که هر دو تقاضا رد شد. گفتگویی با مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی در خصوص برنامه ها و تدابیر اتخاذ شده برای انتخاب اهواز به عنوان پایتخت کتاب جهان را می خوانید.

آمارها در اهواز گویای کاهش کتاب خوان‌ها است. آیا این موضوع مورد توجه شما قرار دارد؟

آمار را بر اساس شاخص های فرهنگی مختلف مطالعه کردم و یکی از مسائلی که باعث شد انگیزه بهتر و بیشتری برای ورود به موضوع پایتخت کتاب ایران پیدا کنم همین مسئله است. البته این معضل در همه کشور با درصدهایی نزدیک به هم وجود دارد. همچنین توصیه‌های مقام معظم رهبری در حوزه کتاب که فرمودند «کتاب باید وارد زندگی مردم شود» و… نیز مزید بر علت شد.

ملاک برای انتخاب پایتخت کتاب جهان چیست؟ آیا سوابق یک شهر در این زمینه موثر است؟

این تفکر که شهر باید پیشینه قوی در موضوعات مرتبط با کتاب داشته باشد تا پایتخت کتاب کشور و جهان شود صحیح نیست.

یونسکو، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و اعضای دبیرخانه پایتخت کتاب عمدتا به دنبال این بودند که بر طرح و روش هایی که برای فراگیر کردن کتاب می توانند در آینده موثر باشند تمرکز کنند و وضعیت فعلی را ملاک قرار نمی دهند. ضمن اینکه آماری که درباره وضعیت مطالعه وجود دارد، استان خوزستان به لحاظ تعداد کتابخانه‌ها و تعداد مراجعه کنندگان و … جزو رتبه‌های اول کشور بوده و این یک نقطه امیدوار کننده در استان است.

این تفکر که شهر باید پیشینه قوی در موضوعات مرتبط با کتاب داشته باشد تا پایتخت کتاب کشور و جهان شود صحیح نیست. یونسکو، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و اعضای دبیرخانه پایتخت کتاب عمدتا به دنبال این بودند که بر طرح و روش هایی که برای فراگیر کردن کتاب می توانند در آینده موثر باشند تمرکز کنند ما به دنبال طرح و روش هایی بودیم که بتوانیم برنامه‌های فراگیر در حوزه مطالعه را انجام دهیم. استفاده از ظرفیت های کوچک که در کنار یکدیگر قرار بگیرند و بتوانند فضای عمومی تر و اشتیاق بیشتری میان مردم را در حوزه کتاب خوانی ایجاد کنند. به همین خاطر توجه ما بیشتر به سمت این است که برنامه ها جذاب، خلاقانه تر، فراگیر و جنبه عمومی داشته باشد و از همه کسانی که می توانند به موضوع کتاب و کتابخوانی کمک بکنند بهره ببریم. خوزستان استانی است دارای تنوع فرهنگی و غنی از ادبیات شفاهی و این ادبیات می تواند ما را در مسیر ادبیات مکتوب نیز کمک کند. هر مقدار به ادبیات شفاهی توجه کنیم می توانیم برای مکتوب کردن این ادبیات کمک بگیریم.

همچنین با گروه‌های مختلف، مسئولان، مدیران و اساتید دانشگاه و دانشجویان و سازمان های مردم نهاد نشست داشتیم و حدود دو جلسه با سرپرست نهاد کتابخانه های استان داشتیم، همچنین جلساتی با استاندار و سایر مدیران صورت گرفت. متاسفانه به نظرم می آید برخی موضوع را جدی نگرفتند و آنگونه که ما ورود کردیم، وارد نشدند.

ما با کانون پرورش فکری ارتباط پیدا کردیم، مدیر کل آموزش و پرورش استان، شهردار اهواز، با صدا و سیما رایزی داشتیم و دیگر سازمان‌ها را نیز در جریان امور قرار دادیم.

همه می توانند هر لحظه ایده های تازه تر را مطرح کنند و اتفاقا موضوع از حالا اجرا شده و می توانیم طرح های مناسب را اجرایی کنیم، چراکه به فکر نامزد پایتخت جهان شدن هستیم.

فکر می کنم بخش مهمی از انتخاب اهواز به عنوان پایتخت کتاب بخاطر همراهی و همدلی سایر سازمان های مرتبط با این موضوع بوده که این همراهی بی شک ما را کمک خواهد کرد که طرح های ما در حوزه کتاب سال آینده در اهواز عملی شوند.

عمده فعالیت‌های ما برای سال جدید برگزاری همایش، جلسات نقد و بررسی و مجموعاً هر ماه شاهد چندین برنامه در حوزه کتاب خواهیم بود. ما می خواهیم سطح خود و شهرمان را در حوزه کتاب خوانی افزایش دهیم و حتما این فعالیت‌ها از جانب یونسکو مورد توجه قرار خواهد گرفت.

اسکندریه با کتابخانه مشهورش و بیروت با چاپخانه‌های معتبرش از جمله پایتخت‌های کتاب جهان هستند. با این حال شما پایتخت کتاب جهان، را افق خود برای اهواز اعلام می کنید.  آیا در این شرایط اهواز شانسی برای موفقیت دارد؟

مشکل این است که شما فکر می کنید فقط تعداد چاپخانه‌ها و کتابخانه ها مد نظر قرار می گیرد. در ایران نیز تعداد کتاب هایی که در اصفهان و .. چاپ می شود بیشتر از خوزستان است. ما دنبال این بودیم که علاقه و همت خودمان را نشان دهیم که به دنبال این هستیم از طریق این راهکارها به موقعیت‌های بهتری در حوزه کتاب دسترسی پیدا کنیم.

پس به نظر شما انتخاب اهواز به عنوان پایتخت کتاب دنیا دور از انتظار نیست؟

بله، دور از انتظار نیست. اگر واقعا بخواهیم به یک موقعیتی در حوزه فرهنگ برسیم باید تلاش کنیم. ما مملکتی با غنای بسیار زیادی در حوزه فرهنگ و تمدن اسلامی، ایرانی و ملی هستیم. همچنان ادبیات و فرهنگ مان برای انسان معاصر حرف ها و سخنان تازه و با طراوت دارد. احساس می کنم ما نتوانستیم استعدادها را به درستی و کامل معرفی کنیم. ادبیات و فرهنگ ایران بسیار بسیار غنی است. همین قدر که در جهان امروز با قدرت ایستاده ایم و از خودمان دفاع می کنیم نشان دهنده پشتوانه عظیم ما است. ما مملکتی با ریشه، تمدن و با سابقه هستیم و بزرگانی داریم که در علوم جهان تاثیر گذار بودند و اینها جزو اقتدار فرهنگی ما است.

بنابراین همانطور که گفتید نگاه یونسکو رو به آینده است و کاری به گذشته ما ندارند؟

دقیقا برنامه‌هایی که داریم برای آینده است. با توجه به تعهد شهرداری در خصوص حمایت از فعالیت‌هایی که می بایست در حوزه کتاب انجام دهد و با شناختی که از شهردار دارم، می‌دانم تک تک موارد را انجام می دهد.

اما همکاری شهرداری تا کنون مطلوب نبوده. نهاد کتابخانه‌ها پارسال برای احداث کتابخانه نیاز به زمین داشت و شهرداری با این موضوع بنا به دلایل مختلفی موافقت نکرد. علاوه بر این بدهی شهرداری به کتابخانه ها به سختی و کندی پرداخت می شود؟

در جریان این ماجراها نیستم، بنابراین نمی توانم قضاوت کنم. شاید موارد دیگری هم بوده در هر صورت فعالیت هایی که در شهرداری دارد انجام می شود در سطح کیفی خوبی است و این موقعیتی که برای اهواز پیش آمده فرصت خوبی برای همه ما است.

ما هم به سابقه تاریخی و تمدنی نگاه کردیم و هم فرهنگی. تاثیری که در حوزه ادبیات معاصر کشور داشتیم را نباید نادیده گرفت. یادآور می شوم ما در ادبیات اولین کسانی بودیم که به حوزه دفاع مقدس پرداختیم. در حوزه تئاتر دفاع مقدس باز خوزستانی‌ها بودند که اولین تئاتر را در در این حوزه انجام دادند. در بخش سینما نخستین گروه‌هایی که تصمیم گرفتند ورود کنند و اولین پایه‌های تشکیل گروه «چهل شاهد» در حوزه فیلم و سینما را بنا نهادند توسط اهوازی ها بود.

از آنجایی که نگاه یونسکو رو به آینده است پس آشنایی با علاقمندی ضروری است. طبق آماری که نهاد کتابخوانه ها داده است به نظر می رسد کتابهایی که شما از آنها حمایت می کنید جزو علاقمندی دسته سوم مردم است؟

ما پارسال نزدیک به ۹۰ میلیون تومان آثار ناشران استان خوزستان را خریدیم که بخشی از آن در حوزه ادبیات و شعر و رمان بود. کتابهای خریداری شده با موضوع‌های ادبیات، رمان و سایر موضوعات و مباحث بود. البته کتابخانه های استان نیز کتاب هایی با تنوع موضوعی دارند و از آن طریق ارشاد کمک هایش را نسبت به آنها انجام می دهد. البته شاید ارشاد درصدی از نیازهای همه را تامین نکند. اما من نمی توانم به آمار شما استناد کنم.

حتی اگر آمار مورد تائید نباشد اما افکار عمومی این را می گویند؟

ما کتاب چاپ نمی‌کنیم. ارشاد دستگاهی است که مجوز نشر و نظارت را صادر می کند و از بسیاری از موضوعات حمایت می کنیم.

وقتی شاعری از جانب شما حمایت و مطمئن شود کتابش توسط شما خریداری می شود این به معنای حمایت غیرمستقیم شما از این جریان است؟

لیست کتاب هایی که تهیه و توزیع کردیم مشخص است. باید بازار عرضه و تقاضا باشد و بهتر است بازار تنظیم کننده باشد که چه کالایی خریداری شود و چه کالایی خریداری نشود. ما به همه ناشران خوزستان اعلام کردیم که بعد از چاپ کتاب هایشان، تعدادی از کتاب‌ها را تا میزانی خریداری می‌کنیم. به همین دلیل ناشران مختلف آثار خود را به ما معرفی کردند و ما تعدادی از آثار را خریداری کردیم و در میان این کتاب ها موضوعات مختلف علمی، شعر، مذهبی و … وجود دارد.

این حمایت با حد مطلوبی که باید باشد چه مقدار فاصله دارد؟

وضعیت حمایت ما خیلی خوب نیست. ما یک سری مشکلاتی در حوزه نشر داریم که باید آن را تصحیح کنیم. زنجیره ای وجود دارد که باید تکمیل شود و رابطه بین نویسنده، ناشر و چاپ باید اصلاح شود و این سه جریان در کنار یکدیگر باشند. سیستم پخش ما در اهواز مناسب نیست. نباید تنها چاپ کتاب مد نظر باشد. پخش و سرمایه گذاری روی کتاب و … نیز باید در نظر گرفته شوند. اتفاقا به نظرم هر چقدر دولت در این زمینه دخالت کند موضوع را بغرنج تر و پیچیده تر می کند. این سه جریان باید در کنار یکدیگر قرار بگیرند تا بتوانیم بخش زیادی از کتاب هایمان را در استان چاپ کنیم.

چرا بسیاری از کتاب های شاخص در استان چاپ نمی شوند؟

دلایل مختلفی دارد. چنین احساس می شود که چاپخانه ها زیاد در بخش چاپ کتاب ورود نمی کنند. واقعیت این است که چاپ کتاب در اهواز هزینه بر است. چاپ کتاب در استان های دیگر سرانه تولید کتاب ما را نسبت به استان های دیگر کمتر نشان می دهد. در نتیجه هنگام پرداخت یارانه، دولت به این آمار نگاه می کند.

در نظر داریم این موضوع را اصلاح می کنیم. در خوزستان نویسندگان شاخصی داریم که بهتر است چاپ کتاب های خود را در همین جا انجام دهند. خوزستان در ادبیات کشور همواره نقش دارد و خواهد داشت و امیدوارم برنامه جایزه های ادبی استان باعث شود توجه مردم به سمت کتاب بیشتر شود و کتاب در سبد خانوار بیش از پیش قرار بگیرد.

تنوع فرهنگی در استان می تواند به عنوان یک پتانسیل برای افزایش سرانه کتاب باشد. چراکه بخش زیادی از مردم توانایی مطالعه کتاب های عربی را دارند. چرا در نمایشگاه کتاب چنین کتبی به خوبی عرضه نمی شود؟

کتاب عربی در نمایشگاه بود، اما اینکه می شود بیشتر به این زمینه توجه شود را قبول دارم و باید در این زمینه بیشتر تمرکز کنیم. ما از همه شعرای عرب استان استقبال می کنیم. شعرا درخواست های خود را شفاف و مشخص تر مطرح کنند و ما نیز نوع همکاری مان را مطرح می کنیم. ما علاقمند هستیم همه فعالان عرصه فرهنگ در چهارچوب سیاست های رسمی نظام کارشان را انجام دهند. صحبت کنند، شعرخوانی برگزار کنند و…